Του Γιώργου Κουβελάκη
Πρόσφατα ακούσαμε στη Βουλή οργισμένο τον υπουργό Δικαιοσύνης να παρουσιάζει τις νομοθετικές του προτάσεις για την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας.
«Μέχρι τώρα οι νόμοι απέβλεπαν στην προστασία των εγκληματιών» είπε.
Το δικό του σχέδιο νόμου «αποβλέπει στην προστασία των θυμάτων» πρόσθεσε.
Πώς θα προστατεύσει τα θύματα; Τι εννοεί; Με την αυστηροποίηση των ποινών; Τον άνευ ετέρου εγκλεισμό στις φυλακές;
Μήπως, πρόθυμος δέκτης του εικαζόμενου θυμού της κοινωνίας, απομακρύνεται επικίνδυνα από τις αρχές του κράτους δικαίου;
Κακώς άραγε πιστεύαμε ότι οι τιμωρίες που επιβάλλονται από την οργανωμένη κοινωνία έχουν άλλες αναφορές;
Στην Ελλάδα κυκλοφορεί ο μύθος της ατιμωρησίας, στον οποίο φαίνεται ότι πιστεύουν πολλοί και τον οποίο άλλοι εκμεταλλεύονται για τους δικούς τους σκοπούς.
Η πραγματικότητα όμως και οι αριθμοί διαψεύδουν τον μύθο.
Ανά 100.000 κατοίκους, ο αριθμός των κρατουμένων στις φυλακές μας είναι ανώτερος, σε μερικές περιπτώσεις πολύ ανώτερος από αρκετές χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Μεταξύ των 48 κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης, ο μέσος όρος του αριθμού των κρατουμένων στις φυλακές είναι 104 κρατούμενοι ανά 100.000 κατοίκους, στην Ελλάδα 106/100.000, στη Γαλλία 107, στην Ιταλία 90, στη Γερμανία 67, στην Ολλανδία 59. Στην Τουρκία 365.
Σε ποιους θέλουμε να μοιάσουμε;
Ακούσαμε πάλι «Θα πατάξουμε το έγκλημα. Μηδενική ανοχή στην εγκληματικότητα».
Πώς θα γίνει αυτό; Αυστηροποιώντας τις ποινές, γεμίζοντας τις φυλακές;
Στη διεθνή πρακτική είναι κοινός τόπος ότι η αυστηροποίηση των ποινών, η επιμήκυνση της φυλάκισης δεν μειώνουν την εγκληματικότητα, δεν προστατεύουν τα θύματα.
Κάνουν δυσκολότερη τη διαχείριση των φυλακών και μειώνουν τις όποιες πιθανότητες σωφρονισμού.
Αυτά τα έμαθε η οικουμένη, εμείς πάλι αμφίσημοι. Είναι να σε πιάνει απελπισία μπροστά στην ασταθή, τεθλασμένη πορεία, πότε εμπρός, πότε πίσω.
Το σωφρονιστικό μας σύστημα δεν μπορεί να είναι μόνο απειλή και το κράτος μόνο τιμωρός.
Στο κράτος δικαίου η καταστολή πρέπει να υπάρχει μόνο στον βαθμό που είναι απαραίτητη.
Χαρακτηριστικό το παράδειγμα σωφρονιστικού καταστήματος ανηλίκων που λειτουργεί στην Αγγλία.
Οι ανήλικοι κρατούμενοι είναι ελεύθεροι να κυκλοφορούν, να εργάζονται καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.
Οφείλουν όμως το βράδυ να επιστρέφουν στο σωφρονιστικό κατάστημα. Εχουν δικό τους κλειδί. Ρωτήθηκε ο υπεύθυνος πόσοι δεν επιστρέφουν.
Η απόλυτα ψύχραιμη απάντηση ήταν «περίπου το 25%». Πολλοί ασφαλώς οι απείθαρχοι, αλλά, πρόσθεσε, «είμαστε πολύ ικανοποιημένοι, διότι το 75% που τηρεί τους κανόνες έχει πολλές πιθανότητες επιστροφής στην κοινωνία».
Αλλος κόσμος βέβαια, άλλη αντίληψη σωφρονισμού.
Εμείς θα είχαμε καταργήσει τις άδειες σε φυλακισμένους, επειδή δεν επιστρέφει ένας πολύ μικρός αριθμός αδειούχων, αν δεν μας υποχρέωνε οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο καθηγητής Ιωάννης Γιαννίδης, σε πρόσφατο άρθρο του στην «Καθημερινή», κρίνει και συγκρίνει: «Με όλα της τα ελαττώματα η νομοθεσία του 2019 ήταν (σχεδόν) ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Η προτεινόμενη είναι ελληνική νομοθεσία, αποδεικνύουσα πρωτίστως ότι η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες που δεν ανήκουν στην Ευρώπη».
Τη νομοθεσία του 2019 σκοτεινιάζει, το υπαινίσσεται και ο αρθρογράφος, ο τρόπος με τον οποίο ψηφίστηκε, με την παράταση κατά μια εβδομάδα του βίου τής υπό διάλυση Βουλής και τη μετατροπή ορισμένων κακουργημάτων σε πλημμελήματα, ώστε με την παραγραφή να αθωωθούν αστέρες του Ποινικού Δικαίου.
Ηταν απεχθής περίπτωση χρησιμοποίησης της νομοθετικής εξουσίας, συναλλαγής και μειωμένου σεβασμού στη νομιμότητα για την εξυπηρέτηση συμφερόντων αντίθετων προς εκείνα της κοινωνίας.
Ομως, κατά τα άλλα, η νομοθεσία εκείνη ακολουθούσε σε πολλά την εξέλιξη της κοινωνίας και μεταξύ άλλων θετικών ρυθμίσεων επέβαλε τη μετατροπή ορισμένων κακουργημάτων σε πλημμελήματα.
Προτείνονται, με την ποινική μεταρρύθμιση, και άλλες μέθοδοι για την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των νέων.
Πράγματι η νέα γενιά μοιάζει να γίνεται βίαιη.
Ποιος όμως πιστεύει πραγματικά ότι θα αντιμετωπιστεί αυτή η βία με αυστηροποίηση των ποινών;
Οι ποινές, και ιδίως οι αυστηρές, δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την επιρροή της οικογένειας και του σχολείου, που κατέρρευσε, και την αποστασιοποίηση των καθηγητών/δασκάλων.
Στις νέες γενιές τα σημαντικά και τα ασήμαντα της ζωής έχουν πάρει άλλη έννοια και ιεράρχηση.
Υπάρχουν ασφαλώς άλλοι τρόποι και μέθοδοι αντιμετώπισης, όχι όμως η αυστηρότερη ποινική μεταχείριση.
Ισως ξαφνιάσει μια παραπομπή στον Σεφέρη σε ένα κείμενο για τον ποινικό κώδικα.
Είναι, όμως, τόσο κοντά στο θέμα μας: «Οταν στο δρόμο της Θήβας ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα και αυτή του έθεσε το αίνιγμα, η απόκρισή του ήταν «Ο άνθρωπος». Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Εχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα».
*Ο Γιώργος Κουβελάκης είναι συμβούλος Επικρατείας ε.τ., τέως υπουργός Δικαιοσύνης
Premium έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»
