Οι εκρηκτικές διαστάσεις που έχει λάβει σε όλη την Ευρώπη η στεγαστική κρίση οδήγησαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο να συστήσει, για πρώτη φορά στα χρονικά, ειδικό χαρτοφυλάκιο για τη στέγαση.
Τελικά, όπως αποδείχθηκε, επρόκειτο για μια «διπλή ανάθεση», αφού οι αρμοδιότητες του νέου επιτρόπου, του Δανού σοσιαλδημοκράτη Νταν Γιόργκενσεν, αφορούν τόσο τη στέγαση όσο και την ενέργεια. Ο Επίτροπος που ανέλαβε επισήμως τα καθήκοντά του από την 1η Δεκεμβρίου, θα είναι υπεύθυνος για το πρώτο ευρωπαϊκό σχέδιο προσιτής στέγασης, το οποίο όμως προς το παρόν δεν έχει αποκρυσταλλωθεί.
Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι η Επιτροπή θα αναθεωρήσει τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις ώστε να καταστεί δυνατή η λήψη μέτρων στήριξης της στέγασης. Παράλληλα σχεδιάζεται η αύξηση – ως και ο διπλασιασμός – των επενδύσεων του Ταμείου Συνοχής σε έργα για οικονομικά προσιτή στέγαση.
Είναι όμως αυτό αρκετό; Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, όπως η Housing Europe, που χαιρέτησαν αρχικά το διορισμό του νέου επιτρόπου, απευθύνουν έκκληση για υιοθέτηση ολιστικών και όχι αποσπασματικών μέτρων.
Ζητείται «νέο στεγαστικό υπόδειγμα»
Η Ηοusing Europe είναι η μεγαλύτερη πανευρωπαϊκή οργάνωση-ομπρέλα για την κοινωνική κατοικία. Εκπροσωπεί 42 εθνικές και τοπικές οργανώσεις και 15 συνεργαζόμενους οργανισμούς, σε 31 χώρες της ΕΕ. Συνολικά διαχειρίζονται περίπου 25 εκατομμύρια κατοικίες, σχεδόν το 11% του συνόλου των κατοικιών στην ΕΕ. Σε επιστολή τους στον νέο επίτροπο Στέγασης κα Ενέργειας, τονίζουν ότι ειναι μεν απαραίτητη η αύξηση της χρηματοδότησης για έργα κοινωνικής και οικονομικά προσιτής κατοικίας, αλλά οφείλει παράλληλα να συνοδεύεται από αυστηρά κριτήρια επιλεξιμότητας. Ο στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι οι νέες ή ανακαινισμένες κατοικίες, πρώτον θα αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τη στεγαστική κρίση, και δεύτερον θα παραμείνουν οικονομικά προσιτές και μακροπρόθεσμα. Πιέζουν για την υιοθέτηση ενός «νέου στεγαστικού υποδείγματος», που θα υποστηρίζει πρωτίστως τα δημόσια, συνεργατικά, κοινωνικά και κοινοτικά μοντέλα κατοικίας, ως ραχοκοκαλιά των εθνικών στεγαστικών προγραμμάτων κάθε χώρας.
Τι σημαίνει «προσιτή» στέγη;
«Η λύση στη στεγαστική κρίση, είναι μπροστά στα μάτια μας», γράφει σε άρθρο παρέμβασης στο περιοδικό ΕU Observer η αριστερή Φινλανδή ευρωβουλέυτρια Λι Άντερσον.
Η ίδια εξηγεί ότι η έννοια της «προσιτής στέγης» δεν έχει ένα κοινά αποδεκτό ορισμό. Συνήθως η στέγη ορίζεται ως προσιτή, αν πληρώνεις γι’αυτή (μαζί με τους πάγιους λογαριασμούς) λιγότερο από το 30% του μηνιαίου ακαθάριστου εισοδήματος. Άλλοι ανεβάζουν το όριο στο 40% του ακαθάριστου εισοδήματος. Αυτό είναι και το ανώτατο όριο που θέτει η Εurostat, πάνω από το οποίο ένα νοικοκυριό αντιμετωπίζει υπερβολική στεγαστική επιβάρυνση. Ήδη στην Ελλάδα, τα ποσοστά αυτά ειναι τα υψηλότερα στην Ευρώπη, και αγγίζουν το 31% στα αστικά κέντρα (έναντι 10% στην ΕΕ).
Πάντως, αν θέσουμε τον πήχη στο 30%, αυτό σημαίνει ότι τα ελληνικά νοικοκυριά είναι πάνω από το όριο της «προσιτής στέγης», καθώς πληρώνουν κατά μέσο όρο 35,2 % του διαθέσιμου εισοδήματος για έξοδα στέγασης (έναντι 19,2% στην ΕΕ).
Συγκρότημα κοινωνικών κατοικιών στο Ελσίνκι εμπνευσμένο από τον ισπανό αρχιτέκτονα Γκαουντί – πηγή: Housing Europe
Η φινλανδική λύση
Η έρευνα δείχνει ότι η Φινλανδία είναι από τις λίγες χώρες που έχουν μειώσει με επιτυχία τους άστεγους τις τελευταίες δεκαετίες. Οι βασικοί παράγοντες πίσω από αυτό το επίτευγμα ήταν η προσέγγιση «Πρώτα η στέγαση» και η κατασκευή διαμερισμάτων με δημόσια επιδότηση.
Στο φινλανδικό μοντέλο, οι μη κερδοσκοπικές εταιρείες χρηματοδοτούνται για επενδύσεις από την αγορά, αλλά λαμβάνουν επιδότηση για επιτόκια που υπερβαίνουν ένα ορισμένο επίπεδο από το Κέντρο Χρηματοδότησης και Ανάπτυξης Στέγασης της Φινλανδίας, ένα ταμείο που διοικείται από την εθνική κυβέρνηση.
Μπορούν επίσης να λάβουν εγγυήσεις δανείων και επιδοτήσεις.
Το 25%-30% των νέων κατοικιών διατίθεται με χαμηλό ενοίκιο
Η επιδότηση του επιτοκίου μπορεί να διαρκέσει έως και 40 έτη και παρέχεται στις μη κερδοσκοπικές εταιρείες υπό την προϋπόθεση ότι τα διαμερίσματα που κατασκευάζονται, ενοικιάζονται με μισθώματα χαμηλότερα από τα επίπεδα της ιδιωτικής αγοράς. Σε συμφωνία με την κυβέρνηση, οι δήμοι έχουν θέσει τοπικούς στόχους για το ποσοστό όλων των νεόδμητων διαμερισμάτων που θα πρέπει να κατασκευάζονται σε μη κερδοσκοπική βάση, συνήθως γύρω στο 25-30%.
Αυτού του είδους τα μοντέλα θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν όταν η Επιτροπή αρχίσει να αναπτύσσει συγκεκριμένες προτάσεις για το στεγαστικό πρόγραμμα, υποστηρίζει η Άντερσον.
Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων θα μπορούσε να παρέχει παρόμοια συστήματα εγγυητικής στήριξης και εγγυήσεις δανείων απευθείας στους δήμους των χωρών της ΕΕ, υπό την προϋπόθεση ότι τα έργα θεσπίζονται σε μη κερδοσκοπική βάση και ανήκουν στο δημόσιο.
