Στην τελική ευθεία πριν από την μεγάλη γιορτή του Γενέσιου της Θεοτόκου, βρίσκονται εκκλησίες και μοναστήρια που είναι αφιερωμένες στην Θεομήτορα. Το μοναστήρι της Παναγιάς Τσαμπίκας είναι ένα από τα επιφανέστερα και γνωστότερα προσκυνήματα προς τιμήν της Θεομήτορος στη Δωδεκάνησο, ενώ σημαντικά είναι επίσης το μοναστήρι της Παναγίας της Σκιαδενής -ουσιαστικά Πολιούχου της Νότιας Ρόδου- της Αμάρτου στην Κρητηνία, της Ελεούσας, το καθολικό της Ψίνθου, της Παναγίας (ιδιαίτερα γνωστό από τα μεσαιωνικά χρόνια) της Καρυωνίτισσας στα Απόλλωνα, στην Κρεμαστή της Περγιαλενής κ.α.
Χοροστατούν οι Μητροπολίτες Ρόδου και Φλωρίνης κκ. Κύριλλος και Ειρηναίος
Παραμονή ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ροδου κ. Κύριλλος θα χοροστατήσει του πανηγυρικού Εσπερινού (19.00) στην ιερά Μονή Παναγίας Τσαμπίκας και ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Ολύμπου κ. Κύριλλος θα χοροστατήσει του πανηγυρικού Εσπερινού (18.30) στην ιερά Μονή Σκιαδίου, σύμφωνα με τη rodiaki.
Ανήμερα της Παναγίας ο Μητροπολίτης κ. Κύριλλος θα χοροστατήσει του Όρθρου και θα προαστεί της Δισαρχιερατικής Συλλειτουργίας μετά του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου Ολύμπου κ. Κυρίλλου στην ιερά Μονή Σκιαδίου, ενώ ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Φλωρίνης κ. Ειρηναίος θα χοροστατήσει του Όρθρου και θα τελέσει τη Θεία Λειτουργία στην Ιερά Μονή Παναγίας Τσαμπίκας.
Στο κοινωνικό σκέλος, εδώ και μέρες ξεκίνησαν να στήνονται οι πάγκοι των μικροπωλητών για τη μεγάλη εμποροπανήγυρη της Τσαμπίκας. Το πανηγύρι θα έχει τουλάχιστον 25 χώρους που διατίθενται σε εκθέτες, προκειμένου να δώσουν στην ευκαιρία στον κόσμο να αγοράσει μια σειρά αγαθών, κυρίως ένδυσης, υπόδησης, ειδών για το σπίτι, παιχνιδιών, υπαίθριες καντίνες για ψήσιμο μιας και το παραδοσιακό σουβλάκι μετά το κεράκι στο προσκύνημα και τη βόλτα στο πανηγύρι είναι πόλος έλξης για τους επισκέπτες, ενώ συνήθως και οι μικροί φίλοι δεν φεύγουν απογοητευμένοι, διότι συνήθως στήνονται και μικρά λούνα παρκ.
Η Παναγία η Τσαμπίκα
Στην κορυφή του βουνού βρίσκεται η Μονή της Παναγίας της Τσαμπίκας ή “Kυράς Ψηλής” ή “Άνω Tσαμπίκας», όπως είναι επίσης γνωστή. Το προσωνύμιο «Τσαμπίκα» θεωρείται ότι ετυμολογικά προέρχεται από τη λέξη σαμβύκη, είδος πλοίου. Κατά την άποψη άλλων μελετητών, το επίθετο που ακολουθεί την Παναγία συνδέεται με τη λέξη της τοπικής διαλέκτου του Αρχαγγέλου ‘τσάμπα’ που σημαίνει σπίθα και σχετίζεται με τη θρησκευτική παράδοση εύρεσης της εικόνας.
Η ιστορία θέλει την εικόνα να είχε χαθεί από τη Μονή της Παναγίας του Κύκκου της Κύπρου ή από κάποιο χωριό της Επαρχίας Λεμεσού, όπου και φυλασσόταν. Επίτροποι από την Κύπρο ήρθαν στον Αρχάγγελο και αναγνωρίζοντας την εικόνα ως δική τους, την μετέφεραν στην αρχική της κάτοχο. Παρόλο που οι μοναχοί την επανέφεραν τρεις φορές στην Κύπρο, η εικόνα επέστρεφε θαυματουργικά στο βουνό του Αρχαγγέλου. Ο μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός της «Κυράς» δεν είναι σαφές πότε ανεγέρθηκε, όμως το τέμπλο, βάσει επιγραφής, φιλοτεχνήθηκε το 1693 με χορηγό τον ιερομόναχο Γαβριήλ. Στην ανατολική πλευρά στο μόνιμο ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι φιλοξενείται νεότερη εικόνα της Βρεφοκρατούσας Παναγίας. Μπροστά από την εικόνα βρίσκονται αναρτημένα και τοποθετημένα στο έδαφος πλήθος ταμάτων και αναθημάτων, αφού η Παναγία θεωρείται προστάτιδα της τεκνοποίησης.
Η Παναγιά η Τσαμπίκα τιμάται και λατρεύεται και στην “Παναγία Κάτω ή Χαμηλή” που κατασκευάστηκε προς εξυπηρέτηση και διευκόλυνση των προσκυνητών. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, το καθολικό ανακαινίσθηκε το 1760 με χορηγό τον καθηγούμενο Χατζη-Γεράσιμο.
Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού, έργο εξαιρετικής τέχνης πιθανόν του β’ μισό του 18ου αιώνα και η δεσποτική εικόνα του Χριστού φαίνεται να έχει φιλοτεχνηθεί περί το 1886, ενώ του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, έργο του Μιχαήλ Συμαίου, στα 1885. Σε ξεχωριστό περίτεχνο ξύλινο προσκυνητάρι, στα νότια του τέμπλου και σε συνέχεια με αυτό, εκτίθεται σε προσκύνηση η εφέστιος θαυματουργή επαργυρωμένη εικόνα του Γενεσίου της Θεοτόκου, που ονομάζεται Παναγία η Φθενή. Ακριβώς δίπλα σε μικρό προσκυνητάρι βρίσκεται αναρτημένη η θαυματουργός Εικόνα της ευρέσεως.
