Την πρόοδο των χωρών που υποχρεώθηκαν σε διάσωση, εξετάζει νέα μελέτη από την ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα), εστιάζοντας στη δημοσιονομική κρίση ειδικά κατά την περίοδο από το 2010 έως το 2012, αλλά και τονίζοντας ότι η οικονομική κατάσταση της Ελλάδας, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Κύπρου έχει βελτιωθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία.
Τα μέτρα πολιτικής που εισήχθησαν κατά τη διάρκεια της κρίσης και των συνεπειών της συνέβαλαν στη μείωση των ανισορροπιών και οδήγησαν σε μεγαλύτερη ανάπτυξη και πιο απότομη πτώση του δημόσιου χρέους σε σύγκριση με τις περισσότερες άλλες χώρες της ζώνης του ευρώ.
Ωστόσο, η ΕΚΤ και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στις τέσσερις χώρες και πέρα από αυτές αντιμετωπίζουν μεγάλες προκλήσεις. Ειδικότερα, το δημόσιο χρέος εξακολουθεί να είναι αυξημένο, οι εξωτερικές υποχρεώσεις παραμένουν υψηλές και η αύξηση της παραγωγικότητας είναι χαμηλή.
Αυτές οι αδυναμίες διαφέρουν μεταξύ των χωρών και ενδέχεται να επιδεινωθούν εν μέσω νέων γεωπολιτικών προκλήσεων, της γήρανσης του πληθυσμού και της κλιματικής αλλαγής, αναφέρει η ΕΚΤ.
Επομένως, απαιτούνται ακόμη σημαντικές προσπάθειες διαρθρωτικής πολιτικής για την περαιτέρω τόνωση της δυνητικής ανάπτυξης, τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του χρέους και την οικοδόμηση οικονομικής ανθεκτικότητας.
Στην πραγματικότητα, αυτό ισχύει και για πολλές από τις άλλες χώρες της ζώνης του ευρώ, ιδίως για ορισμένες από τις μεγαλύτερες, προειδοποιεί η ΕΚΤ.
Το ιστορικό
Σύμφωνα με τη μελέτη της ΕΚΤ, πολλές χώρες της ζώνης του ευρώ αντιμετώπισαν δημοσιονομικά προβλήματα και χρηματοοικονομική πίεση κατά τη διάρκεια των ετών της κρίσης, ειδικά κατά την περίοδο από το 2010 έως το 2012. Μερικές μάλιστα αντιμετώπισαν τον κίνδυνο να μην μπορέσουν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους –εξυπηρέτηση του χρέους τους ή πληρωμή μισθών και συντάξεων του δημόσιου τομέα– καθώς οι οικονομικές συνθήκες επιδεινώθηκαν, η κρατική χρηματοδότηση έγινε πιο ακριβή και οι τράπεζες είχαν σοβαρά προβλήματα.
Στη ζώνη του ευρώ, η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία και η Κύπρος ήταν οι τέσσερις χώρες που επλήγησαν περισσότερο. Οι εθνικές οικονομικές πολιτικές και η ανεπαρκής διακυβέρνηση της ΕΕ επέτρεψαν μάλιστα την επιδείνωση των θεμελιωδών οικονομικών μεγεθών.
Τι συνέβη σύμφωνα με την ΕΚΤ
Ορισμένες κυβερνήσεις παρουσίασαν υπερβολικά υψηλά ελλείμματα, εν μέρει καθώς οι δημοσιονομικοί κανόνες δεν εφαρμόστηκαν αποτελεσματικά. Και αγνόησαν τις ακαμψίες στις αγορές εργασίας και προϊόντων και τη συνολική απώλεια ανταγωνιστικότητας.
Οι στενοί δεσμοί μεταξύ τραπεζών και εθνικών κυβερνήσεων ενίσχυσαν τις αδυναμίες. Τελικά, χάθηκε η εμπιστοσύνη ότι αυτές οι χώρες θα μπορούσαν να ευημερήσουν υπό τις συνθήκες ενός ενιαίου νομίσματος.
Οι κρίσεις που προέκυψαν επέφεραν σημαντικό οικονομικό κόστος και κοινωνικές δυσκολίες, οι οποίες είχαν τις ρίζες τους στην περίοδο πριν από τα προγράμματα και συνεχίστηκαν στη δύσκολη περίοδο προσαρμογής που ακολούθησε, επισημαίνει η ΕΚΤ.
Οι διασώσεις
Οι κυβερνήσεις της Ελλάδας, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Κύπρου ζήτησαν οικονομική βοήθεια και την έλαβαν, το μεγαλύτερο μέρος της από τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ).
Τα δάνεια χορηγήθηκαν υπό τον όρο ότι οι χώρες θα θεσπίσουν βαθιές αλλαγές στις δημόσιες πολιτικές και στον τρόπο λειτουργίας των οικονομιών τους, προκειμένου να αποκατασταθεί η υγεία των οικονομικών και χρηματοπιστωτικών μεγεθών.
Τα προγράμματα ΕΕ/ΔΝΤ αποσκοπούσαν στην ανάκτηση της σταθερότητας του δημοσιονομικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος, στην αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας και στην επίτευξη υψηλότερης και πιο βιώσιμης ανάπτυξης, επιδιώκοντας επίσης να μετριάσουν το αναπόφευκτο οικονομικό και κοινωνικό κόστος.
Αυτό απαιτούσε δημοσιονομική εξυγίανση και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που ενίσχυαν την παραγωγικότητα, για να επαναφέρουν τις οικονομίες τους στην υγεία και την «καταλληλότητα».
Οι διαρθρωτικές πολιτικές που υποστηρίζουν την αύξηση της απασχόλησης και του πραγματικού εισοδήματος μπορούν να περιορίσουν την ανάγκη για περικοπές δαπανών και αυξήσεις φόρων και το σχετικό κοινωνικό κόστος.
Οι χώρες με δικό τους εθνικό νόμισμα θα είχαν την επιλογή να προσαρμοστούν και να ανακτήσουν την ανταγωνιστικότητα μειώνοντας τα επιτόκια πολιτικής και υποτιμώντας τη συναλλαγματική ισοτιμία. Καθώς η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία και η Κύπρος αποτελούν μέρος μιας νομισματικής ένωσης, της ζώνης του ευρώ, δεν έχουν πλέον δικό τους εθνικό νόμισμα ή επιτόκιο και, επομένως, δεν είχαν αυτήν την επιλογή.
Ως εκ τούτου, οι εθνικές οικονομίες έπρεπε να προσαρμοστούν εν μέρει μέσω η αποκαλούμενη εσωτερική υποτίμηση, δηλαδή χαμηλότερη αύξηση μισθών και τιμών σε σύγκριση με την υπόλοιπη ζώνη του ευρώ, για την αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας όσον αφορά το κόστος και τις τιμές.
Πώς τα πήγαν οι τέσσερις χώρες σύμφωνα με την ΕΚΤ;
Κατά τη διάρκεια της κρίσης, και οι τέσσερις χώρες πέρασαν από μια σοβαρή οικονομική ύφεση με τεράστια απώλεια θέσεων εργασίας, ακόμη και σε σχέση με άλλες χώρες της ζώνης του ευρώ.
Η κατάρρευση της οικονομικής παραγωγής (ΑΕΠ, ακαθάριστο εγχώριο προϊόν) ξεκίνησε πολύ πριν από τη συμφωνία και την εφαρμογή των προγραμμάτων. Και κράτησε περίπου μέχρι το 2012-13.
Μετά από αυτό, τα πράγματα έγιναν καλύτερα. Τα τελευταία δέκα χρόνια και οι τέσσερις χώρες ανέκαμψαν αξιοσημείωτα καλά, ξεπερνώντας την υπόλοιπη ζώνη του ευρώ όσον αφορά την οικονομική παραγωγή και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Ωστόσο, δεν ανάρρωσαν όλες εξίσου γρήγορα. Ενώ για την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Κύπρο, η ανάκαμψη ξεκίνησε την περίοδο από το 2012 έως το 2014, η ανάκαμψη της Ελλάδας άρχισε αργότερα. Αυτό συνέβη επειδή η Ελλάδα αντιμετώπισε τις μεγαλύτερες προκλήσεις και εν μέρει επειδή η αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους καθυστέρησε. Οι πολιτικές κρίσεις το 2012 και το 2015 επιδείνωσαν περαιτέρω την κατάσταση.
Ωστόσο, και οι τέσσερις χώρες έχουν υψηλές επιδόσεις από το 2019 και μάλιστα συνέχισαν να ανακάμπτουν παρά τα σοκ όπως η πανδημία, ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και η σχετική άνοδος των τιμών της ενέργειας.
Τι γίνεται με το δημόσιο χρέος;
Κατά τη διάρκεια της κρίσης, το δημόσιο χρέος είχε εκτιναχθεί στα ύψη και έφτασε πάνω από το 100% του ΑΕΠ σε όλες τις χώρες του προγράμματος το 2013. Ωστόσο, εκτός από την Ελλάδα, τα επίπεδα του χρέους άρχισαν να μειώνονται μετά την κρίση, με την τάση να διακόπτεται μόνο από το μεγάλο σοκ της πανδημίας.
Από το 2020 οι κρατικοί προϋπολογισμοί και στις τέσσερις χώρες έχουν βελτιωθεί. Η Κύπρος, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία κατέγραψαν μάλιστα δημοσιονομικά πλεονάσματα το 2023.
Αυτή η τάση αναμένεται να συνεχιστεί. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει ότι οι δείκτες δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ θα μειώνονται σταθερά τα επόμενα δέκα χρόνια και στις τέσσερις χώρες. Αυτή είναι μια σαφής αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες, που βοηθά την Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Κύπρο να γίνουν πιο σταθεροί οφειλέτες στα μάτια των επενδυτών.
Η απόδοση
Αν και οι τέσσερις χώρες εξακολουθούν να πρέπει να πληρώνουν υψηλότερους τόκους από τις δημοσιονομικά ισχυρότερες χώρες της ζώνης του ευρώ, τα ασφάλιστρα κινδύνου έχουν μειωθεί.
Οι πιο μακροπρόθεσμες αποδόσεις των κρατικών ομολόγων υποχώρησαν κάτω από εκείνες των ιταλικών κρατικών ομολόγων, με τα ιρλανδικά, πορτογαλικά και κυπριακά τώρα ακόμη και κάτω από τις γαλλικές αποδόσεις.
Και στις τέσσερις χώρες το πραγματικό κατά κεφαλήν δημόσιο χρέος είναι τώρα χαμηλότερο από το 2019, ενώ οι αυξήσεις στο πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν ισχυρότερες από ό,τι σε πολλές άλλες χώρες της ζώνης του ευρώ.
Τράπεζες
Επίσης, οι πρωτοβουλίες των κυβερνήσεων βοήθησαν να γίνει ο χρηματοπιστωτικός τομέας πιο σταθερός και ανθεκτικός. Ειδικότερα, η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και η ενίσχυση του ρυθμιστικού πλαισίου μετά την οικονομική κρίση αύξησαν την εμπιστοσύνη των πιστωτών των τραπεζών.
Οι τράπεζες έχουν μειώσει σημαντικά τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια στους ισολογισμούς τους, τα οποία ήταν σε ιστορικά υψηλά κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους. Αυτό αντανακλά βελτιώσεις στην τραπεζική εποπτεία, τις προσπάθειες των τραπεζών να καθαρίσουν τους ισολογισμούς τους και τη μετατόπιση των ριψοκίνδυνων περιουσιακών στοιχείων σε μη τράπεζες.
Αυτό ενίσχυσε την κεφαλαιακή θέση του χρηματοπιστωτικού τομέα στις τέσσερις χώρες. Και τους έκανε πιο ανθεκτικούς παρά τους δυσμενείς κραδασμούς των τελευταίων ετών και τη σύσφιξη της νομισματικής πολιτικής.
Η ΕΚΤ για τις ανισορροπίες
Τέλος, οι εξωτερικές ανισορροπίες έχουν μειωθεί. Για να εκτιμηθεί η σημασία αυτής της ανατροπής, η ΕΚΤ θυμίζει την κατάσταση πριν και κατά τη διάρκεια της κρίσης. Και οι τέσσερις χώρες είχαν χάσει ανταγωνιστικότητα τιμών και κόστους και παρουσίασαν μεγάλα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, ιδίως η Ελλάδα και η Κύπρος. Οι πιστωτές ανησυχούσαν όλο και περισσότερο για τις ανάγκες εξωτερικής χρηματοδότησης των τεσσάρων χωρών και άρχισαν να αποσύρουν τη χρηματοδότηση.
Σε απάντηση, η Ιρλανδία βελτίωσε την ανταγωνιστικότητά της γρηγορότερα μεταξύ των τεσσάρων, χάρη στις ευέλικτες οικονομικές δομές της και την ταχεία προσαρμογή των τιμών και των μισθών.
Επίσης, στην Κύπρο και την Ελλάδα τα κέρδη ανταγωνιστικότητας έχουν ξεπεράσει εκείνα στις περισσότερες άλλες χώρες του ευρώ από το 2009. Στην Πορτογαλία, ωστόσο, τα κέρδη ήταν πιο μέτρια και λιγότερο βιώσιμα.
Τα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών έχουν επίσης βελτιωθεί σημαντικά και είναι πλέον θετικά στην Ιρλανδία και την Πορτογαλία. Στην Ελλάδα και την Κύπρο, ωστόσο, έχουν επιδεινωθεί και πάλι σημαντικά τα τελευταία χρόνια, αυξάνοντας την ευπάθεια αυτών των οικονομιών σε εκροή ιδιωτικών κεφαλαίων.
