Λίγες ημέρες αφότου ο Βλαντίμιρ Πούτιν έστειλε τις ρωσικές δυνάμεις εισβολής στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, ο τότε επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ζοζέπ Μπορέλ, ζήτησε από το επιτελείο του ένα επείγον σχέδιο στρατιωτικής βοήθειας, καταλήγοντας στο ποσό των 50 εκατομμυριών ευρώ για επικουρία την Ουκρανία.
Πλέον, στην τρίτη επέτειο της πλήρους εισβολής της Ρωσίας, η ΕΕ καλείται και πάλι να αυξήσει τα ποσά των στρατιωτικών προϋπολογισμών, βλέποντας με μεγαλύτερη σοβαρότητα το ζήτημα, αυτή τη φορά για την άμυνα όχι μόνο της Ουκρανίας αλλά ολόκληρης της ηπείρου, καθώς η προϋπάρχουσα σιγουριά φαίνεται να καταρρέει.
Η Ευρώπη αντιμέτωπη με μία πικρή πραγματικότητα
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες, σοκαρισμένοι από τις γρήγορες παραχωρήσεις του Ντόναλντ Τραμπ προς τον Πούτιν και το παραλήρημα εναντίον του Βολοντίμιρ Ζελένσκι, έρχονται αντιμέτωποι με μια πικρή πραγματικότητα. Η Ευρώπη φοβάται ότι θα επιβληθεί μια άδικη διευθέτηση στην Ουκρανία, ενώ μια αναγεννημένη Ρωσία απειλεί την ασφάλεια της ηπείρου. Οι χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης έχουν προειδοποιήσει εδώ και καιρό ότι ο Πούτιν δεν θα σταματήσει στην Ουκρανία και έχουν αναδείξει με τον πιο έντονο τρόπο την παραπληροφόρηση, το σαμποτάζ και τις επιθέσεις της Ρωσίας κατά των εχθρών του Πούτιν σε ευρωπαϊκό έδαφος, αναφέρει ο Guardian.
«Η ασφάλεια της Ευρώπης βρίσκεται σε σημείο καμπής», δήλωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, προσερχόμενη στο Παρίσι την περασμένη εβδομάδα για συνομιλίες σχετικά με την κρίση. «Ναι, πρόκειται για την Ουκρανία – αλλά πρόκειται επίσης και για εμάς».
Ακόμη και τώρα, ορισμένοι φοβούνται ότι η Ευρώπη είναι απρόθυμη να αντιμετωπίσει την νέα πραγματικότητα. «Εξακολουθεί να υπάρχει η πεποίθηση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ο πυλώνας της ευρωπαϊκής ασφάλειας», δήλωσε ο Ίβο Ντάαλντερ, πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, σε συνέντευξή του την Τρίτη, μετά το τηλεφώνημα του Τραμπ με τον Πούτιν και πριν από την επίθεση του Αμερικανού προέδρου στον Ζελένσκι.
«Ξύπνα, Ευρώπη!», είπε χαρακτηριστικά. «Να είστε έτοιμοι να υπερασπιστείτε τον εαυτό σας και μην λέτε αμέσως ότι δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να μην είναι εκεί. Μπορεί να μην είναι ένας αξιόπιστος σύμμαχος. Μπορεί, στην πραγματικότητα, να αποφασίσουν να μην έρθουν να βοηθήσουν την Ευρώπη».
Ο Ντάαλντερ ήταν συμπρόεδρος μιας διατλαντικής ομάδας εργασίας που συγκλήθηκε από το Κέντρο Μπέλφερ της Σχολής Κένεντι του Χάρβαρντ, η οποία δημοσίευσε αυτόν τον μήνα μια έκθεση που προέτρεπε την Ευρώπη να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη για τη δική της άμυνα. Οι συστάσεις περιλαμβάνουν τη δαπάνη του 3% του εθνικού εισοδήματος για την άμυνα, πολύ πάνω από το τρέχον ελάχιστο όριο του 2% του ΝΑΤΟ. Περισσότερο από μια δεκαετία μετά τον καθορισμό αυτού του στόχου του 2%, επτά χώρες της ΕΕ εξακολουθούν να υστερούν, συμπεριλαμβανομένης της Ισπανίας και της Ιταλίας.
Διοχέτευση των ποσών σε πολλαπλά έργα
Αυτά τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια σε νέα κονδύλια θα μπορούσαν να διοχετευθούν σε πολλαπλά έργα: αύξηση της ετοιμότητας των μεγάλων μαχητικών δυνάμεων της Ευρώπης- δημιουργία ενός εξαμηνιαίου αποθέματος πυρομαχικών, καυσίμων και ανταλλακτικών- απόκτηση «στρατηγικών συντελεστών» – ένας μακρύς κατάλογος πόρων που λείπουν από την Ευρώπη, όπως οι υπηρεσίες πληροφοριών, οι θαλάσσιες περιπολίες και τα συστήματα αεράμυνας.
Η Κάιζα Ολόνγκρεν, πρώην υπουργός Άμυνας της Ολλανδίας, η οποία συμμετείχε στην ειδική ομάδα, δήλωσε ότι δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν «άλλες δικαιολογίες» όσον αφορά τις αμυντικές δαπάνες. «Πρόκειται για μια κρίση» και «μια πραγματική απειλή για την ασφάλειά μας», είπε, επιμένοντας ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να βρουν τρόπους να πληρώνουν για την άμυνα, παρά τις πιέσεις στους προϋπολογισμούς σε μια εποχή που η ευρωπαϊκή οικονομία βρίσκεται σε ύφεση. «Δεν έχουμε άλλη επιλογή και πρέπει να ενεργήσουμε με την ταχύτητα της σχετικότητας, η οποία είναι πολύ πιο γρήγορη από ό,τι κάνουμε συνήθως τα πράγματα στην Ευρώπη», είπε.
Ο δρόμος για μεγαλύτερους αμυντικούς προϋπολογισμούς ανοίγει από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία ασκεί πολιτική για το χρέος και τα ελλείμματα των κρατών μελών της ΕΕ. Στη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια την περασμένη εβδομάδα, η φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε ότι η εκτελεστική εξουσία της ΕΕ είναι έτοιμη να χαλαρώσει τους δημοσιονομικούς της κανόνες «με ελεγχόμενο και υπό όρους τρόπο», ώστε να επιτρέψει στα κράτη μέλη να «αυξήσουν σημαντικά τις αμυντικές τους δαπάνες».
Πολλά κράτη μέλη θα επιθυμούσαν επίσης μια αμυντική εκδοχή του σχεδίου ανάκαμψης που τηρήθηκε επί Covid ύψους 750 δισ. ευρώ, στο πλαίσιο του οποίου η ΕΕ προχώρησε σε πρωτοφανή κοινό δανεισμό. Η Γερμανία, υποστηριζόμενη από τη λιτή σύμμαχό της, την Ολλανδία, είναι αντίθετη, αν και ο επικρατέστερος υποψήφιος για να γίνει ο επόμενος Γερμανός καγκελάριος, ο Φρίντριχ Μερτς, έχει δηλώσει ανοιχτός στη συζήτηση της ιδέας.
Τα εμπόδια είναι πολλά. Ο κοινός δανεισμός απαιτεί κοινή απόφαση για την αποπληρωμή του χρέους. Η ΕΕ δεν έχει κανένα σχέδιο για το πώς θα αποπληρώσει το ετήσιο χρέος και τους τόκους του σχεδίου ανάκαμψης ύψους 30 δισ. ευρώ που θα πρέπει να πληρωθεί από το 2028, ποσό που αντιστοιχεί στο 20% του ετήσιου προϋπολογισμού της ΕΕ.
Ο Νικ Γουίτνεϋ, πρώην διευθύνων σύμβουλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας, δήλωσε ότι χρειάζεται μεγαλύτερη προσήλωση στο τι εξυπηρετούν οι αμυντικές δαπάνες. «Δεν έχουμε καμία συμφωνία σχετικά με το ποιες είναι οι βασικές προτεραιότητες των δυνατοτήτων», δήλωσε. «Όλοι στην Ευρώπη έχουν τουλάχιστον αποδεχθεί ότι είμαστε πολύ ευάλωτοι σε αεροπορικές και πυραυλικές επιθέσεις σε αυτόν τον νέο κόσμο των μη επανδρωμένων αεροσκαφών και των πυραύλων κρουζ και των υπερηχητικών πυραύλων», αν και επισήμανε ότι η Ευρώπη έχει τρεις ξεχωριστές -και αντικρουόμενες- προτάσεις αεράμυνας. «Η ιδέα της σύγκλισης των Ευρωπαίων και της συγκέντρωσης των προσπαθειών και των πόρων τους, όπως απαιτεί η λογική, απέχει ακόμη πολύ από την υλοποίησή της».
Οι βλέψεις της ΕΕ
Μετά από χρόνια αντιπαλότητας μεταξύ του ΝΑΤΟ και της ΕΕ στον τομέα της άμυνας, αναδύεται ένας σαφέστερος καταμερισμός εργασίας. Το ΝΑΤΟ θα παραμείνει υπεύθυνο για τις στρατιωτικές αναπτύξεις και τη στρατηγική, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναλαμβάνει μεγαλύτερο ρόλο, καλύπτοντας λειτουργίες «back office», όπως οι προμήθειες και η ανάπτυξη της εξαντλημένης ευρωπαϊκής βιομηχανίας όπλων.
Το μεγαλοπρεπές χρονοδιάγραμμα των Βρυξελλών απέχει πολύ από τη βίαιη πραγματικότητα του ουκρανικού μετώπου. Πιο άμεσα, ο επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Κάγια Κάλλας, προτρέπει τα ευρωπαϊκά έθνη να στείλουν στην Ουκρανία στρατιωτική υποστήριξη, συμπεριλαμβανομένων τουλάχιστον 1,5 εκατ. πυρομαχικών, συστημάτων αεράμυνας, πυραύλων, μη επανδρωμένων αεροσκαφών και εκπαίδευσης σε ουκρανικές ταξιαρχίες, σύμφωνα με έγγραφο που διέρρευσε και θα συζητηθεί από τους υπουργούς Εξωτερικών της ΕΕ τη Δευτέρα.
Αλλά ακόμη και πριν από τα ανοίγματα του Τραμπ προς τον Πούτιν, δυτικοευρωπαίοι διπλωμάτες παραδέχονταν εδώ και καιρό κατ’ ιδίαν ότι η Ευρώπη δεν θα κάλυπτε το κενό που θα άφηνε τυχόν απόσυρση της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία. Ενώ τα ευρωπαϊκά έθνη είναι διχασμένα σχετικά με την αποστολή στρατευμάτων στην Ουκρανία, ο Ζελένσκι κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «οι εγγυήσεις ασφαλείας χωρίς την Αμερική δεν είναι πραγματικές εγγυήσεις ασφαλείας».
