Η τραγωδία αποσταθεροποιεί το σύστημα Ερντογάν

Λίγο μετά το μεσημέρι της Πέμπτης 9 Φεβρουαρίου τα διεθνή ΜΜΕ μετέδιδαν πώς οι νεκροί στην Νότιο Τουρκία και την Συρία ξεπερνούσαν τους 19.000, ενώ μόνον στην Τουρκία οι τραυματίες είχαν φθάσει τις 60.000. Αριθμοί εφιαλτικοί αλλά που καταδεικνύουν πώς ο τελικός απολογισμός θα είναι ίσως ο δραματικότερος για την περιοχή των τελευταίων δύο αιώνων.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες και με γνώμονα πώς στην Τουρκία θα διεξαχθούν θεωρητικά τουλάχιστον οι εκλογές σε τρείς περίπου μήνες, στις 14 Μάιου, το πολιτικό ζήτημα της επόμενης ημέρας μετά την βιβλική καταστροφή από τους σεισμούς τίθεται επί τάπητος και μετ’ επιτάσεως.

Όπως επισημαίνει και η Le Monde στην ηλεκτρονική της έκδοση, αργά το απόγευμα της Πέμπτης αλλά και ο βρετανικός Guardian, ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίζεται την κρίση ο Ταγίπ Ερντογάν  καταδεικνύει  το μέγεθος της έντασης της πολιτικής πίεσης που δέχεται από την κοινωνία τα τελευταία εικοσιτετράωρα.

Επί του προκειμένου λοιπόν. Το 1999 και μετά τον καταστροφικό σεισμό των 7,2 Ρίχτερ και τους 17.500 νεκρούς στην Νικομήδεια (Ismit) , η κοινωνία συγκρατήθηκε τουλάχιστον τέσσερα εικοσιτετράωρα πριν εκφράσει την οργή και την απόγνωση της. Στις εκλογές του 2002 ο πολιτικός συνδυασμός του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, του υπαρκτού Κεμαλισμού δηλαδή έμελλε να ηττηθεί από ένα νέο πολιτικό κόμμα. Το AKP  του Ταγίπ Ερντογάν.  Αυτό το κόμμα γεννήθηκε μέσα από τα ερείπια που άφησε πίσω του ο σεισμός.

Το 2023 τα πράγματα έχουν αλλάξει. Οι πολίτες στην ζώνη της καταστροφής δεν περίμεναν τρία και τέσσερα εικοσιτετράωρα για να εκφράσουν την οργή τους και να καταγγείλουν την κυβέρνηση και τον Ερντογάν πώς δεν κινητοποίησαν τον κρατικό μηχανισμό αφήνοντας τους ανθρώπους να πεθάνουν.

Οι φωνές, οι κατάρες και τελικά οι κραυγές πλήθαιναν όσο πέρναγαν οι ώρες και οι πολίτες συνειδητοποιούσαν το μέγεθος του δράματος. Φυσικά το μέσον έκφρασης της οργής ήταν τα social media. Η απάντηση του καθεστώτος ήταν ενδεικτική του τρόπου με τον οποίο προτίθεται να διαχειριστεί την ανθρωπιστική αυτή κρίση. Κατέβασε τον διακόπτη του Διαδικτύου.  Το Twitter ήταν πλέον ο δακτυλοδεικτούμενος εσωτερικός εχθρός.

«Οι στρατιώτες μας και οι αστυνομικοί μας είναι έντιμα πρόσωπα και δεν θα επιτρέψουμε σε κανέναν να τα προσβάλει με αυτόν τον τρόπο» είπε ο Ερντογάν σε δημόσια εμφάνιση του στο Καχραμανμαράς . Στο Διαδίκτυο είχαν ήδη αναρτηθεί εκτιμήσεις, σχόλια και κριτικές που επικέντρωναν στην ακριβώς στην απουσία του στρατού από το πεδίο.

Ο τρόπος διατύπωσης της απάντησης του Ερντογάν σε αυτές τις κριτικές δεν αφήνει καμία αμφιβολία πώς τουλάχιστον σε πρώτη φάση τα ανακλαστικά του προέδρου της χώρας δείχνουν αυταρχισμό, επισημαίνει η Le Monde.

Ήδη καταγράφονται και οι πρώτες συλλήψεις πολιτών που με τις αναρτήσεις τους στο INTERNET φέρονται να προσβάλλουν τον πρόεδρο.

Η κήρυξη των πληγέντων περιοχών σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης (μιλάμε για 8 νομαρχίες από τις 81 συνολικά) δεν αποτελεί φυσιολογική απάντηση ενός κρατικού μηχανισμού μία τυπικής δημοκρατικής χώρας που με αυτόν τον τρόπο θωρακίζει μία πληγείσα περιοχή ώστε ο κρατικός μηχανισμός με μεγαλύτερη ευκολία και ταχύτητα να αποστείλει βοήθεια.

Στην Τουρκία, η κήρυξη κατάσταση εκτάκτου ανάγκης σημαίνει πώς ενεργοποιούνται άρθρα και διατάξεις που δίνουν απίστευτες εξουσίες στον κρατικό μηχανισμό, την Στρατοχωροφυλακή και τους μηχανισμούς ασφαλείας.

Οι πονοκέφαλοι του Ταγίπ Ερντογάν ωστόσο δεν περιορίζονται στα προαναφερόμενα. Για πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια η αξιωματική αντιπολίτευση και ο Κεμάλ Κιλιστάρογλου φαίνεται να υπερβαίνουν τα εσκαμμένα. Σε μία τηλεοπτική παρέμβαση του, ο αρχηγός του Ρεπουμπλικανικού κόμματος κατήγγειλε προσωπικά τον Ερντογάν . «Είκοσι χρόνια κυβερνάτε και δεν προετοιμάσατε την χώρα  να αντιμετωπίσει μία τέτοια καταστροφή η οποία ήταν μάλιστα προβλεπόμενη». Η καταγγελία είναι πολύ σοβαρή και απολύτως προσωπική.

Ο Κιλιστάρογλου συνέχισε ωστόσο επικεντρώνοντας στους «κουμπάρους», δηλαδή στους μεγάλους κατασκευαστικούς ομίλους της Τουρκίας οι οποίοι έκτιζαν ανεξέλεγκτα και χωρίς προδιαγραφές. Όλοι αυτοί οι κυρίαρχοι της αγοράς είναι συστατικά στοιχεία του προεδρικού περιβάλλοντος, κατέληξε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

Οι καταγγελίες αυτές θυμίζουν τόσο εκείνες που εκστόμιζε τότε, το 1999, ο Ταγίπ Ερντογάν κατά των πολιτικών του αντιπάλων. Όταν δηλαδή ως ανερχόμενος πολιτικός εξηγούσε πώς οι εθνικοί εργολάβοι της Τουρκίας και πυλώνες της εξουσίας βρίσκονται πίσω από την τραγωδία με τους 17. 500 νεκρούς από τον σεισμό στην Νικομήδεια.

Η επόμενη ημέρα

Όταν τα συνεργεία διάσωσης θα σταματήσουν να ερευνούν στα ερείπια οι πάντες θα έχουν καταλάβει πώς οι ελπίδες για ανεύρεση επιζώντων μηδενίστηκαν. Τότε θα έρθει η σειρά των ζωντανών. Όσων καταφέρουν να επιβιώσουν. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που στο σύνολο τους έχουν πληγεί, περισσότερο ή λιγότερο από την καταστροφή θα πρέπει να έχουν τρόφιμα, νερό, υγειονομικό υλικό, κάποια υποτυπώδη στέγη, κάποια χρειώδη και κυρίως να τους διασφαλιστεί κάποια προοπτική.

Τότε θα αρχίσουν τα πραγματικά πολιτικά προβλήματα του Ταγίπ Ερντογάν με τις εκλογές να πλησιάζουν. Θα τις αναβάλει άραγε; Και τι θα κερδίσει με αυτό εκτός από μία παράταση της δικής του πολιτικής αγωνίας. Διότι η αποκατάσταση της περιοχής θα χρειαστεί χρόνια. Πολλά χρόνια. Ενδεχομένως και είκοσι χρόνια. Οι εκλογές λοιπόν δεν μπορούν να περιμένουν επ’ αόριστον.

Πόσο άραγε θα κοστίσει η αποκατάσταση της κανονικότητας στην περιοχή αυτή; Εξαρτάται προφανώς από τι εννοούμε με τον όρο αποκατάσταση. Την ανακατασκευή του οδικού δικτύου; Την ανοικοδόμηση των δημόσιων κτηρίων; Την ανέγερση νέων νοσοκομείων και σχολείων; Την εξ αρχής κατασκευή των δικτύων κοινής ωφέλειας; Την ανέγερση χιλιάδων πολυκατοικιών, κατοικιών και οικοδομικών συγκροτημάτων που έχουν καταρρεύσει; Την αποκατάσταση της λειτουργίας των λιμανιών, των αεροδρομίων, των αγωγών μεταφοράς φυσικού αερίου και πετρελαίου; Την οικοδόμηση  νέων γεφυριών;  

Εξαρτάται τι εννοούμε με τον όρο αποκατάσταση της κανονικότητας

Το ακαθάριστο εθνικό προϊόν της Τουρκίας είναι περίπου 820 δισεκατομμύρια δολάρια. Το κόστος της ανοικοδόμησης της Νικομήδειας  μετά τον σεισμό του 1999 ήταν τόσο θηριώδες που κόστισε τελικά την εξουσία στον κεμαλικό πολιτικό σχηματισμό που κυβερνούσε τον τόπο.   

Ο σεισμός της περασμένης Δευτέρας είναι δεκάδες φορές ισχυρότερος  και άρα  καταστροφικότερος.  Με αυτά τα δεδομένα  και με όσα έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα, καμία χώρα δεν είναι σε θέση μόνη της να  ανταπεξέλθει σε ένα τέτοιο βάρος. Θα χρειαστεί δηλαδή εξωτερικός δανεισμός.

Σε μία πρώτη προσέγγιση του οικονομικού κόστους που συνεπάγεται η καταστροφή από τον σεισμό ως προς τις πρώτες βασικές ανάγκες εκροής κονδυλίων από τον κρατικό προϋπολογισμό της Τουρκίας, προέβη το Πρακτορείο Οικονομικών Ειδήσεων Bloomberg.

Η ανθρωπιστική καταστροφή είναι φανερό ότι θα επιδεινωθεί από τις οικονομικές συνέπειες καθώς αναμένεται νέα εκτίναξη του πληθωρισμού και ένα τεράστιο δημοσιονομικό κόστος για την αποκατάσταση των ζημιών από τον εγκέλαδο.

Μετά το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ (USGS) , το οποίο εκτίμησε ότι οι ζημιές μπορεί να φθάσουν το 6% του τουρκικού ΑΕΠ, μία ανάλογη εκτίμηση κάνει το Bloomberg.

«Κάνουμε μία πρώτη γενική εκτίμηση ότι οι δημόσιες δαπάνες για τους σεισμούς της Δευτέρας μπορεί να αντιστοιχούν στο 5,5% του ΑΕΠ», σημείωσε οικονομολόγος του, προσθέτοντας:

«Το νούμερο μπορεί να είναι μεγαλύτερο, αν υπάρξει, όπως είναι πιθανό, κάποιο πλαίσιο χορήγησης δανείων με κρατική εγγύηση».

Η εκτίμηση του ακριβούς αντίκτυπου των σεισμών περιπλέκεται από τον ρόλο της πληγείσας περιοχής στην τουρκική οικονομία. Αν  και η άμεση συμβολή των 10 επαρχιών στο τουρκικό ΑΕΠ είναι σχετικά μικρή, παίζουν έναν σημαντικό ρόλο για την ευημερία της Κωνσταντινούπολης και άλλων μεγάλων πόλεων της Τουρκίας.

Οι ζημιές στις αγροτικές περιοχές μπορεί να οδηγήσουν σε ελλείψεις τροφίμων και άνοδο του πληθωρισμού σε μία χώρα που οι τιμές αυξάνονταν τον Ιανουάριο με ετήσιο ρυθμό λίγο κάτω από το 60%.

Αν και το χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης παραμένει κλειστό έως τις 15 Φεβρουαρίου, μετά τις απώλειες 17% που είχε στην αρχή της εβδομάδας, συνεχίζεται η διαπραγμάτευση ενός ταμείου που παρακολουθεί τουρκικά assets στην Ευρώπη (iShares MSCI Turkey UCITS ETF). Η τιμή του ανέκαμψε σήμερα ελαφρά (0,5%) μετά τις απώλειες 14% που σημείωσε τις τρεις προηγούμενες ημέρες.

Σταθεροποίηση στην αγορά ομολόγων

Η απόδοση στο νέο ομολογιακό δολάριο της Τουρκίας, το οποίο λήγει το 2033, υποχώρησε 2 μονάδες βάσης στο 9,8%, αν και είναι υψηλότερη από την απόδοση που είχε στο κλείσιμο την περασμένη Παρασκευή (9,61%).

Ο αντίκτυπος των σεισμών στη λίρα ήταν περιορισμένος έως τώρα, αλλά αυτό οφείλεται στον έλεγχό της από τις τουρκικές Αρχές, για να αντιμετωπισθεί μία περαιτέρω κατρακύλα της λόγω της μείωσης των επιτοκίων που ακολουθείται από την κεντρική τράπεζα. Γι’ αυτό, η λίρα κινείται μέσα σε ένα πολύ μικρό εύρος, κοντά στο ιστορικά χαμηλό επίπεδό της (18,83 λίρες ανά δολάριο).

«Η λίρα δεν είναι το ακριβέστερο βαρόμετρο του κλίματος που υπάρχει στις αγορές έναντι της Τουρκίας, δεδομένου  ότι εξακολουθεί να στηρίζεται με έμμεσες παρεμβάσεις», δήλωσε αναλυτής της In Touch Capital Markets.

«Η κεντρική τράπεζα είναι πιθανό να πιεσθεί ακόμη περισσότερο από τον Ερντογάν να μειώσει τα επιτόκια για να χρηματοδοτήσει την ανασυγκρότηση», πρόσθεσε.

Αντοχή δείχνουν και τα διεθνή ομόλογα μεγάλων τουρκικών επιχειρήσεων, καθώς οι περισσότερες από αυτές έχουν διαφοροποιήσει τις δραστηριότητές του και αποκτούν έσοδα σε ευρώ και δολάρια, σύμφωνα με στέλεχος της Bank of Singapore.

Σε κάθε περίπτωση, το μείζον πρόβλημα θα είναι το κόστος της ανασυγκρότησης, με αναλυτές να προσπαθούν να εκτιμήσουν τον αντίκτυπο των σεισμών στην τουρκική οικονομία, με ένα ΑΕΠ 819 δισ. δολαρίων, η οποία έχει μεγάλες ανισορροπίες λόγω των ανορθόδοξων πολιτικών του Ερντογάν, ο οποίος επιδιώκει τη μείωση του πληθωρισμού με τη μείωση αντί με την αύξηση των επιτοκίων.

Η πτώση των τιμών στο χρηματιστήριο και την αγορά ομολόγων μετά τους σεισμούς έδειξαν ακριβώς τους φόβους ότι το κόστος θα είναι μεγάλο τόσο στην ανάπτυξη όσο και στα δημόσια οικονομικά της γειτονικής χώρας.

«Το κόστος της καταστροφής πλήττει την τουρκική οικονομία σε μία περίοδο που το κλίμα ήταν ήδη εύθραυστο», σημείωσε στέλεχος της Medley Global Advisors στη Νέα Υόρκη, προσθέτοντας ότι «αυξάνει επίσης τον κίνδυνο μίας νέας κατάρρευσης της αγοράς με δεδομένες τις υφιστάμενες αδυναμίες της τουρκικής λίρας και του εξωτερικού ισοζυγίου».

Οι εξαγγελίες Ερντογάν

Ήδη έχουν γίνει φανερές οι πρώτες ενδείξεις αλλαγών στην οικονομική πολιτική, στην κατεύθυνση μαζικής αύξησης των δημόσιων δαπανών. Κατά τη χθεσινή επίσκεψή του στις πληγείσες περιοχές, ο Ερντογάν υποσχέθηκε ταχύτατη ανοικοδόμηση 10 επαρχιών που θα ολοκληρωθεί σε ένα χρόνο, ενώ ανακοίνωσε και τη χορήγηση 10.000 λιρών (531 δολαρίων) σε κάθε πληγείσα οικογένεια.