Μια χώρα μπορεί να ακρωτηριαστεί είτε με στρατιωτικά μέσα, είτε… να εξαγοραστούν κομμάτια της νόμιμα. Στην Ουκρανία συμβαίνουν και τα δύο, χάρη στη πολιτική που επέλεξε το Κίεβο πολύ πριν εισβάλλουν τα ρωσικά στρατεύματα.
Στα δύο χρόνια πολέμου, οι γαλαντόμοι δυτικοί (ΕΕ και ΗΠΑ) έχουν προσφέρει βοήθεια στην Ουκρανία αξίας 205 δισ. ευρώ και έπεται συνέχεια. Επισήμως, αυτά τα χρήματα αποσκοπούν να βοηθήσουν τους Ουκρανούς να ανακτήσουν τα εδάφη που κατέκτησε η Ρωσία, δηλαδή το 20% της χώρας.
Σύμφωνα όμως με έκθεση του 2023 του βραβευμένου από τον ΟΗΕ αμερικανικού Ινστιτούτου Όκλαντ (Oakland Institute), όταν τελειώσει ο πόλεμος και επιστρέψουν οι Ουκρανοί δεν θα τους έχει μείνει γη, καθώς το Κίεβο την έχει πουλήσει σε έναν αστερισμό ολιγαρχών, δυτικών φορέων και επιχειρήσεων!
Η έκθεση περιγράφει πώς η δυτική βοήθεια έχει εξαρτηθεί από ένα πρόγραμμα δραστικής διαρθρωτικής προσαρμογής, το οποίο περιλαμβάνει μέτρα λιτότητας, περικοπές στα δίχτυα κοινωνικής ασφάλειας και ιδιωτικοποίηση βασικών τομέων της οικονομίας.
Κεντρική προϋπόθεση ήταν η δημιουργία μιας αγοράς γης, η οποία έγινε νόμος το 2020 από τον πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, παρά την αντίθεση της πλειοψηφίας των Ουκρανών που φοβούνται ότι θα επιδεινώσει τη διαφθορά στον αγροτικό τομέα και θα ενισχύσει τον έλεγχό της από ισχυρά συμφέροντα.
Δυστυχώς, τα ευρήματα της έκθεσης επιβεβαιώνουν αυτές τις ανησυχίες, δείχνοντας ότι η δημιουργία μιας αγοράς γης πιθανότατα θα συγκεντρώσει περαιτέρω τη γεωργική γη στα χέρια των ολιγαρχών και των μεγάλων δυτικών επιχειρήσεων.
Σύμφωνα με τη κυβέρνηση, δύο «Ουκρανίες» έχουν «κλαπεί» από ιδιωτικά συμφέροντα.
Οι τελευταίοι έχουν ήδη αρχίσει να επεκτείνουν την πρόσβασή τους στη γη. Η αλυσίδα τροφίμων Kernel ανακοίνωσε σχέδια να αυξήσει τις εκτάσεις της στα 700.000 εκτάρια – από 506.000 εκτάρια το 2021. Ομοίως, η MHP, η οποία ελέγχει επί του παρόντος 360.000 εκτάρια γης, επιδιώκει να επεκτείνει τις εκμεταλλεύσεις της σε 550.000 εκτάρια.
Η MHP φέρεται επίσης να παρακάμπτει τους περιορισμούς στην αγορά γης ζητώντας από τους υπαλλήλους της να αγοράσουν γη και να τη μισθώσουν στην εταιρεία.
Έτσι, μέχρι το 2023, η συνολική έκταση της γης που ελέγχεται από ολιγάρχες, διεφθαρμένα άτομα και μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις είναι πάνω από εννέα εκατομμύρια εκτάρια, υπερβαίνοντας το 28% της καλλιεργήσιμης γης της χώρας.
Το υπόλοιπο χρησιμοποιείται από πάνω από οκτώ εκατομμύρια Ουκρανούς αγρότες.
Στον προγραμματισμό ιδιωτικοποιήσεων της κυβέρνησης εντάσσεται η εξαιρετικά αμφιλεγόμενη μεταρρύθμιση της γης του 2021 ως μέρος του προγράμματος διαρθρωτικής προσαρμογής που ξεκίνησε υπό την αιγίδα δυτικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, μετά την τοποθέτηση φιλοευρωπαϊκής κυβέρνησης στο Κίεβο το 2014.
Με 33 εκατομμύρια εκτάρια καλλιεργήσιμης γης, η Ουκρανία διαθέτει μεγάλες εκτάσεις από τις πιο εύφορες γεωργικές εκτάσεις στον κόσμο.
Οι διαδηλωτές φέρουν μια σημαία της ΕΕ καθώς συμμετέχουν σε συγκέντρωση για την υποστήριξη της ένταξη στην ΕΕ στο κέντρο του Κιέβου, 24 Νοεμβρίου 2013. Τα γεγονότα οδήγησαν στην πραξικοπηματική ανατροπή της νόμιμης κυβέρνησης μετά από δυτική επέβαση (REUTERS/Gleb Garanich).
Ο εφιάλτης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του 1990 όταν οι ιδιωτικοιήσεις και οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις συγκέντρωναν τη γη στα χέρια των ολιγαρχών.
Περίπου 4,3 εκατ. εκτάρια υπόκεινται σε μεγάλης κλίμακας γεωργία, με το μεγαλύτερο μέρος, 3 εκατ. εκτάρια, στα χέρια μόλις 12 μεγάλων επιχειρήσεων αγροτοβιομηχανίας.
Επιπλέον, σύμφωνα με τη κυβέρνηση, περίπου 5 εκατ. εκτάρια – όσο δηλαδή δύο Ουκρανίες- έουν έχει «κλαπεί» από ιδιωτικά συμφέροντα.
Όπως αναφέρει η έκθεση, οι μεγαλύτεροι γαιοκτήμονες είναι ένα μείγμα ολιγαρχών και μια ποικιλία ξένων συμφερόντων – κυρίως ευρωπαϊκών και βορειοαμερικανικών, συμπεριλαμβανομένου ενός ιδιωτικού επενδυτικού ταμείου με έδρα τις ΗΠΑ και του κρατικού ταμείου της Σαουδικής Αραβίας.
Όλες εκτός από μία από τις 10 μεγαλύτερες εταιρείες γης είναι εγγεγραμμένες στο εξωτερικό, κυρίως σε φορολογικούς παραδείσους όπως η Κύπρος ή το Λουξεμβούργο.
Ακόμη και όταν διοικούνται και εξακολουθούν να ελέγχονται σε μεγάλο βαθμό από έναν ολιγάρχη ιδρυτή, ορισμένες εταιρείες πάνε χέρι-χέρι με δυτικές τράπεζες και επενδυτικά κεφάλαια να ελέγχουν πλέον ένα σημαντικό μέρος των μετοχών τους.
Η έκθεση προσδιορίζει πολλούς εξέχοντες επενδυτές, όπως η Vanguard Group, η Kopernik Global Investors, η BNP Asset Management Holding, η NN Investment Partners Holdings που ανήκει στην Goldman Sachs και η Norges Bank Investment Management, η οποία διαχειρίζεται το κρατικό επενδυτικό ταμείο της Νορβηγίας.
Άλλοι θεσμικοί επενδυτές είναι εξέχοντα συνταξιοδοτικά ταμεία των ΗΠΑ, όπως η General Electric Pension Trust, η Dow Chemical Company Pension Fund και η Lockheed Martin Pension Plan, καθώς και διάσημα πανεπιστημιακά κονδύλια, όπως το University of Michigan Endowment και το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ επενδύουν στην ουκρανική γη μέσω της NCH Capital – ενός ιδιωτικού επενδυτικού ταμείου με έδρα τις ΗΠΑ, το οποίο είναι ο 5ος μεγαλύτερος ιδιοκτήτης γης στην Ουκρανία!
Οι περισσότερες από αυτές τις εταιρείες είναι ουσιαστικά χρεωμένες σε δυτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, ιδίως στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ΕΤΑΑ), την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και τη Διεθνή Χρηματοοικονομική Εταιρεία (IFC). Μαζί, αυτά τα ιδρύματα υπήρξαν σημαντικοί δανειστές σε ουκρανικές αγροτικές επιχειρήσεις, με σχεδόν 1,7 δισ. δολ. σε μόλις έξι από τις μεγαλύτερες εταιρείες γαιοκτησίας της Ουκρανίας τα τελευταία χρόνια.
Άλλοι βασικοί δανειστές είναι ένας συνδυασμός κυρίως ευρωπαϊκών και βορειοαμερικανικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, τόσο δημόσιων όσο και ιδιωτικών.
Αυτό το χρέος όχι μόνο δίνει στους πιστωτές χρηματοοικονομικά μερίδια στη λειτουργία των αγροτικών επιχειρήσεων, αλλά παρέχει τη δυνατότητα ισχυρής μόσχευσης σε αυτές.
Οι μεγάλοι ιδιωτικοί παίχτες που λυμαίνονται τα ουκρανικά εδάφη (Πηγή: Ουκρανική Κυβέρνηση)
Σύμφωνα με την έκθεση, αυτό αποδείχθηκε από την αναδιάρθρωση του χρέους της UkrLandFarming, ενός από τους μεγαλύτερους γαιοκτήμονες της Ουκρανίας, στην οποία συμμετείχαν πιστωτές -από ΗΠΑ, Καναδά και Δανία- που οδήγησαν σε χιλιάδες απολύσεις.
Σύμφωνα με τα ευρήματα του Ινστιτούτου Όκλαντ, αυτή η διεθνής χρηματοδότηση ωφελεί άμεσα τα ξένα κεφάλαια και εταιρείες που συνδέονται ως μέτοχοι ή πιστωτές και φυσικά τους ολιγάρχες, αρκετοί από τους οποίους αντιμετωπίζουν κατηγορίες για απάτη και διαφθορά.
Την ίδια στιγμή, οι δύστυχοι Ουκρανοί αγρότες –που θα πάνω μάλιστα και στο μέτωπο να πολεμήσουν- χρειάστηκε να δουλέψουν σε ελάχιστη γη λαμβάνοντας περιορισμένη χρηματοδότηση, γι’ αυτό και τώρα βρίσκονται στα όρια της φτώχειας.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτοί οι αγρότες δεν λαμβάνουν ουσιαστικά καμία υποστήριξη σε σύγκριση με τις αγροτικές επιχειρήσεις και τους ολιγάρχες.
Ενδεικτικά, το Ταμείο Μερικής Εγγύησης Πιστώσεων που ιδρύθηκε από την Παγκόσμια Τράπεζα για τη στήριξη των μικρών αγροτών είναι μόνο 5,4 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, ποσό αμελητέο σε σύγκριση με τα δισ. που διοχετεύονται σε μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις.
Επιπλέον, σύμφωνα με την έκθεση, υποστηρίζοντας μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις, τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα επιδοτούν ουσιαστικά τη συγκέντρωση της γης και ένα βιομηχανικό μοντέλο γεωργίας που βασίζεται στην εντατική χρήση συνθετικών εισροών, ορυκτών καυσίμων και μονοκαλλιέργειας μεγάλης κλίμακας. Αυτές όμως έχει αποδεχτεί ότι είναι περιβαλλοντικά και κοινωνικά καταστροφικό.
Αντίθετα, οι μικροκαλλιεργητές στην Ουκρανία επιδεικνύουν αντοχή και μεγάλες δυνατότητες να οδηγήσουν στην επέκταση ενός διαφορετικού μοντέλου παραγωγής που βασίζεται στην αγροοικολογία, την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και την παραγωγή υγιεινών τροφίμων.
Οι μικρομεσαίοι αγρότες της Ουκρανίας είναι αυτοί που εγγυώνται την επισιτιστική ασφάλεια της χώρας, ενώ οι μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις είναι προσανατολισμένες προς τις εξαγωγικές αγορές.
Τον Δεκέμβριο του 2022, ένας συνασπισμός αγροτών, ακαδημαϊκών και ΜΚΟ κάλεσε την ουκρανική κυβέρνηση να αναστείλει τον νόμο για την αγροτική μεταρρύθμιση του 2020 και όλες τις συναλλαγές αγοράς γης κατά τη διάρκεια του πολέμου και της μεταπολεμικής περιόδου, «προκειμένου να εγγυηθεί την εθνική ασφάλεια και τη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητα της χώρας σε περίοδο πολέμου και μεταπολεμικής ανασυγκρότησης».
«Σήμερα, χιλιάδες αγόρια και κορίτσια της υπαίθρου, αγρότες, πολεμούν και πεθαίνουν στον πόλεμο. Έχουν χάσει τα πάντα. Οι διαδικασίες δωρεάν πώλησης και αγοράς γης απελευθερώνονται και διαφημίζονται όλο και περισσότερο. Αυτό απειλεί πραγματικά τα δικαιώματα των Ουκρανών στη γη τους, για την οποία δίνουν τη ζωή τους», εξηγεί η καθηγήτρια στην Εθνική Ακαδημία Επιστημών της Ουκρανίας (NASU) Ολένα Μποροντίνα.
Σε μια εποχή τεράστιας ταλαιπωρίας και εκτοπισμού, όπου έχουν χαθεί αμέτρητες ζωές και δαπανώνται τεράστιοι οικονομικοί πόροι για τον έλεγχο της Ουκρανίας, αυτή η έκθεση εγείρει μεγάλες ανησυχίες για το μέλλον της παραγωγής γης και τροφίμων στη χώρα, η οποία είναι πιθανό να γίνει πιο εδραιωμένη και ελέγχεται από ολιγάρχες και ξένα συμφέροντα.
Αυτές οι ανησυχίες επιδεινώνονται από το συγκλονιστικό και αυξανόμενο εξωτερικό χρέος της Ουκρανίας, το οποίο συρρικνώθηκε σε βάρος των συνθηκών διαβίωσης του πληθυσμού ως αποτέλεσμα των μέτρων που απαιτούνται στο πλαίσιο του προγράμματος διαρθρωτικής προσαρμογής.
Η Ουκρανία είναι τώρα ο τρίτος μεγαλύτερος οφειλέτης στον κόσμο στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και το χρέος της πιθανότατα θα οδηγήσει σε πρόσθετη πίεση από τους πιστωτές, τους κατόχους ομολόγων και τους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η μεταπολεμική ανασυγκρότηση -εκτιμάται ότι θα κοστίσει 750 δισ δολ.- πρέπει να συμβεί.
Αυτοί οι ισχυροί παράγοντες έχουν ήδη ξεκαθαρίσει ότι θα χρησιμοποιήσουν τη μόχλευση τους για να ιδιωτικοποιήσουν περαιτέρω τον δημόσιο τομέα της χώρας και να απελευθερώσουν τη γεωργία της.
Μπρος γρεμός και πίσω ρέμα;
