Καθώς το Πάσχα απέχει περίπου δύο μήνες, οι εραστές των γλυκών λιχουδιών στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική αρχίζουν να στρέφουν τις σκέψεις τους προς τη σοκολάτα. Μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο θα πουληθούν δεκάδες εκατομμύρια αυγά σοκολάτας γάλακτος. Ωστόσο, οι τιμές φέτος αναμένεται να είναι υψηλότερες από ποτέ — και αυτό έχει πολύ μικρή σχέση με τις υπάρχουσες πληθωριστικές πιέσεις στην αγορά.
Κατά τους τελευταίους μήνες οι τιμές του κακάο καταγράφουν μεγάλη και συνεχή άνοσο εκτινάσσοντας το κόστος της σοκολάτας. Οι τιμές των κόκκων κακάο έχουν εκτοξευθεί σε υψηλά όλων των εποχών, με τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης κακάο στη Νέα Υόρκη να υπερδιπλασιάζονται σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πέρυσι. Την Τρίτη τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης κακάο στο Λονδίνο διαπραγματεύτηκαν σε υψηλό ρεκόρ 5.827 λιρών ανά τόνο. Την ίδια μέρα πέρυσι, διαπραγματεύονταν στις 1.968 λίρες. Μιλάμε δηλαδή για τριπλασιασμό της τιμής μέσα σε έναν χρόνο!
=
Ελ Νίνιο
Οι τιμές αυξάνονται εν μέρει επειδή η προσφορά είναι περιορισμένη. Ο κακός καιρός στην Ακτή του Ελεφαντοστού και τη Γκάνα, που παράγουν μαζί περίπου τα δύο τρίτα των κόκκων κακάο στον κόσμο, έχει επηρεάσει τις αποδόσεις των καλλιεργειών. Το Ελ Νίνιο, το φαινόμενο της θερμοκρασίας της θάλασσας που εμφανίζεται κάθε τρία έως πέντε χρόνια, επέστρεψε πέρυσι, φέρνοντας αρχικά ασυνήθιστα έντονες βροχοπτώσεις στην περιοχή και στη συνέχεια ζέστη και ξηρασία. Το αποτέλεσμα είναι η σοδειά σε παγκόσμιο επίπεδο να είναι κατά 11% μικρότερη από την περσινή σεζόν, σύμφωνα με προβλέψεις που δημοσιεύθηκαν από τον Διεθνή Οργανισμό Κακάο την Πέμπτη.
Οι αναλυτές προειδοποιούν ότι οι παραγωγοί σοκολάτας και οι εταιρείες του κλάδου θα μετακυλίσουν το υψηλότερο κόστος της πρώτης ύλης στους καταναλωτές. Αν δεν το έχουν κάνει ήδη, θα περιορίσουν τις απώλειες μειώνοντας τα μεγέθη των προϊόντων τους και ενισχύοντας τις τιμές, λέει ο Paul Joules, αναλυτής κακάο στη Rabobank. Οι απλές πλάκες σοκολάτας, είπε, είναι επίσης πιθανό να αντικατασταθούν από μπάρες φρούτων και ξηρών καρπών ή άλλες λιγότερο πυκνές – σε σοκολάτα- εναλλακτικές λύσεις.
Αυτό πιθανόν δεν θα πρόκειται για μια προσωρινή κατάσταση. Ενώ το Ελ Νίνιο έχει παίξει καταλυτικό ρόλο στην άνοδο της τιμής του κακάο και οι κερδοσκόποι της αγοράς έχουν προεξοφλήσει την περαιτέρω άνοδό της όπως αυτό προκύπτει από το ύψος των futures, βαθιά ριζωμένα διαρθρωτικά ζητήματα στηρίζουν τη συμπίεση της παραγωγής. Από την κλιματική αλλαγή έως τις χρόνιες ελλιπείς επενδύσεις, αυτά τα προβλήματα δεν θα επιλυθούν με την αλλαγή της εποχής.
Αλλαγή μοντέλου
Το μοντέλο πρέπει να ανακινηθεί, λέει ο Douglas Lamont, διευθύνων σύμβουλος της Tony’s Chocolonely, μιας βιώσιμης μάρκας σοκολάτας που πληρώνει στους αγρότες ένα ασφάλιστρο εισοδήματος διαβίωσης ως μέτρο για να αποτραπούν οι φτωχότερες αποδόσεις.
Για τους καλλιεργητές κακάο όπως ο Issifu Issaka, η παρακολούθηση του ράλι στην αγορά είναι συγκλονιστική. Τη Δευτέρα, τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης κακάο στη Νέα Υόρκη διαπραγματεύονταν στα 6.648 δολάρια ανά τόνο. Ο Issaka παίρνει 1.700 δολάρια ανά τόνο, κατά δήλωσή του.
Αντιμέτωπος με το αυξανόμενο κόστος των εισροών, τις κακές καιρικές συνθήκες και τις ασθένειες, οι αποδόσεις στα 11 στρέμματα γης του στο Bibiani Anhwiaso Bekwai στη Δυτική Βόρεια Γκάνα έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια. «Εάν δεν ληφθεί μέριμνα», λέει, τα επόμενα πέντε χρόνια ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός στον κόσμο θα δει την παραγωγή του να μειώνεται κατά το ήμισυ.
Η επί σειρά ετών τεράστια παραγωγή κακάο, ειδικά στη γειτονική Ακτή του Ελεφαντοστού, που παράγει σχεδόν το ήμισυ της παγκόσμιας προσφοράς, διατήρησε τις τιμές γενικά χαμηλές. Αυτά μπορεί να είναι καλά νέα για τους δυτικούς καταναλωτές, αλλά εδώ σημαίνει ότι οι αγρότες με περιορισμένα εισοδήματα δεν μπόρεσαν να επενδύσουν στις φυτείες κακάο τους.
Οι περισσότεροι δεν έχουν φυτέψει νέα δέντρα από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 και δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να χρησιμοποιούν λιπάσματα ή φυτοφάρμακα. Καθώς τα δέντρα γερνούν, γίνονται λιγότερο παραγωγικά και πιο ευάλωτα σε ασθένειες και δυσμενή καιρικά φαινόμενα.
Η χρονιά που πέρασε έφερε και τα δύο. Ο ιός του διογκωμένου βλαστού έχει εξαπλωθεί σε όλες τις φυτείες κακάο της περιοχής. Η μόνη θεραπεία για αυτό είναι οι καλλιεργητές να εκριζώσουν τα δέντρα τους. Επιπρόσθετα, η ασθένεια του μαύρου λοβού, μια μυκητιασική λοίμωξη που σαπίζει τους λοβούς κακάο, έχει ευδοκιμήσει στην υγρασία που δημιουργήθηκε από τις έντονες βροχοπτώσεις το περασμένο καλοκαίρι.
«Τα δέντρα είναι στο τέλος της ζωής τους», λέει ο Nana Arofi Koram, επικεφαλής της Nuamakrom στην περιοχή Twifo Atti-Morkwa, η οποία έχει 3.000 στρέμματα φυτείας κακάο, που καλλιεργείται κυρίως από ενοικιαστές καλλιεργητές.
Μερικά από τα δέντρα φυτεύτηκαν όταν ο παππούς του και στη συνέχεια ο πατέρας του κατείχαν τη γη, τις δεκαετίες του 1960 και του 1970.
Ο υγρός καιρός εκείνης της εποχής έχει δώσει πλέον τη θέση του σε θερμές ξηρές συνθήκες, που φέρνουν άλλα προβλήματα για τα ευαίσθητα κακαόδεντρα. «Τα δέντρα είναι πιεσμένα, τα φύλλα κιτρινίζουν», λέει ο Koram, εξηγώντας ότι αυτό μειώνει τις αποδόσεις.
Κατηγορεί την κλιματική αλλαγή. «Τώρα βρέχει εκτός των εποχών των βροχών», λέει ο Koram. «Οι ξηρές εποχές είναι πιο ζεστές από ό,τι ήταν παλιά».
Οι νέες ποικιλίες σπόρων είναι πιο ανθεκτικές σε τέτοιες αλλαγές, λέει, αλλά καθώς ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής επιταχύνεται, οι καλλιεργητές κακάο δεν έχουν τα χρήματα να προσαρμοστούν. Στην Γκάνα πολλοί νέοι αγρότες εγκαταλείπουν το κακάο για ευκολότερες καλλιέργειες όπως η μανιόκα, προσθέτει ο Koram.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να αντιμετωπίσει τέτοιου είδους ζητήματα. Στα τέλη του τρέχοντος έτους θα τεθούν σε ισχύ νέοι κανόνες που απαγορεύουν την πώληση εντός ΕΕ κακάο, μαζί με άλλα προϊόντα, που έχουν καλλιεργηθεί σε αποψιλωμένα εδάφη.
Όμως ο νόμος δεν ορίζει ποιος πρέπει να επωμιστεί το κόστος της συμμόρφωσης και ο κίνδυνος είναι μήπως αυτό το κόστος κληθούν να το πληρώσουν οι ήδη φτωχοί αγρότες.
Διπλασιασμός ζήτησης
Εν τω μεταξύ, η όρεξη του κόσμου για σοκολάτα αυξάνεται μόνο. Η ζήτηση για κακάο έχει διπλασιαστεί τις τελευταίες δεκαετίες, δημιουργώντας ένα τεράστιο έλλειμμα. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Διεθνούς Οργανισμού Κακάο, η ζήτηση αναμένεται να ξεπεράσει την προσφορά κατά περισσότερους από 370.000 τόνους φέτος.
Τα ελλείμματα είναι σημαντικά μόνο εάν μεταφέρουν το απόθεμα προς την αναλογία κατανάλωσης – την ποσότητα του αποθέματος στον κόσμο έναντι της συνολικής κατανάλωσης – «και είναι αιματηρή η μετακίνηση του», λέει ο Nicko Debenham, διευθύνων σύμβουλος της Sustainability Solutions, που συμβουλεύει τις εταιρείες.
Τώρα είναι 31,4%, ωθώντας τους εμπορικούς παίκτες να αρχίσουν να αγοράζουν όλο και πιο μπροστά, οδηγώντας τις τιμές υψηλότερα, προσθέτει ο Debenham, ο οποίος ήταν προηγουμένως επικεφαλής του τμήματος βιωσιμότητας στην Barry Callebaut, τη μεγαλύτερη στον κόσμο σοκολατοποιία.
Οι μικρές εταιρείες θα δυσκολευτούν να προχωρήσουν, λέει. «Χρειάζεσαι διπλάσια χρήματα για να κάνεις την ίδια επιχείρηση».
Ακόμη και οι μεγάλοι παίκτες αισθάνονται την πίεση. Η Barry Callebaut ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα ότι σχεδιάζει να μειώσει το 18% του εργατικού δυναμικού της. Η Hershey’s ανακοίνωσε επίσης το σχέδιό της να περικόψει το 5% του προσωπικού της, αφού ανέφερε πτώση των κερδών σε ετήσια βάση κατά 11,5% κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2023.
Ίσως όλη αυτή η εξέλιξη μπορεί να αποτελέσει αφορμή για αλλαγή. Αυτή είναι μια «μεγάλη στιγμή για τη βιομηχανία να [δεσμευτεί να πληρώσει περισσότερο τους αγρότες] επειδή η τιμή [καταναλωτή] έχει ήδη ανέβει», λέει ο Lamont. Αντίθετα, φοβάται ότι όταν οι τιμές του κακάο τελικά πέσουν, απλώς θα αποκομίσουν μεγάλα κέρδη.
Ο κίνδυνος είναι ότι αυτή η κατάσταση δεσμεύει τον κόσμο σε ένα μέλλον όπου η σοκολάτα γίνεται προϊόν πολυτελείας και οι αγρότες στη δυτική Αφρική δίνουν αγώνα κυριολεκτικά επιβίωσης.
